✡ Krymczacy - judeo-tatarzy z Półwyspu Krymskiego
Chaim Hezekiah Medini, rabin krymczacki (choć "przywieziony" z Izraela), ok. 1890
Krymczacy to jak sama nazwa wskazuje Żydzi z Krymu. Określenie to utworzyli Rosjanie na odróżnienie ich od Aszkenazejczyków (czyli w skrócie "naszych" Żydów z Europy Środkowej używających kiedyś jidisz).
Sami (w języku krymczackim, podobnym do języka tatarów) nazywali siebie Срель балалары, czyli dzieci Izraela. Tatarzy nazywali ich zuluflı çufutlar - "Żydzi z pejsami", żeby odróżnić ich od Karaimów (odłam judaizmu) - zulufsız çufutlar - "Żydów bez pejsów".
Skąd się wzięli Żydzi na Krymie? Prawdopodobnie przybyli tam już dawno razem z Grekami, gdyż, jak wiemy chociażby z Biblii, oba te narody często współpracowały.
O dawności tej obecności świadczy m.in. dziwna synkretyczna religia Hypsistarian znana głównie z przekazów, dawno wymarła. Była ona połączeniem "pogańskich" wierzeń z judaizmem, przez trzymanie się monoteizmu i szabatu, ale z odrzuceniem np. obrzezania i przedstawianie Boga Jedynego jako Zeusa.
Jak widać żydzi wcale nie rezygnowali z prozelityzmu, choć nie byli i nie są takimi kompulsywnymi komiwojażerami swojej wiary jak chrześcijanie. W ten sposób na Krymie przybyli Żydzi byli potem powoli zasilani świeżą krwią nawróconych "pogan", ale wciąż utrzymywali silną własną identyfikację.
Statua kultu Zeusa Hypsistosa, Boga Najwyższego, religii o prawdopodobnie judaistycznym pochodzeniu (Carole Raddato, CC BY-SA, Wikimedia)
Krymscy Żydzi mogli mieć też później wpływ (i wzajemnie) na Chazarów (tureckiego pochodzenia). Ich państwo (VII-X w.) obejmujące także Krym było bardzo tolerancyjne religijnie, współistnieli w nim żydzi, chrześcijanie, muzułmanie i różni "poganie". W pewnym momencie to właśnie judaizm zaczął jednak dominować i elita chazarska przeszła nawet na judaizm.
Chazarzy jednak zostali pokonani przez m.in. Ruś Kijowską, ale Żydzi na Krymie pozostali. Potem półwyspem rządziło Bizancjum, a nawet włoska Genua, co doprowadziło do kolejnego napływu Żydów z różnych części świata.
Potem przyszli mongolscy stepowi najeźdźcy i ich potomkowie oraz Chanat Krymski. Nie sprowadzali Żydów, ale byli tolerancyjni religijnie. W tym długim okresie Krymczacy przyjęli język od Tatarów.
A potem wiecie, Rosja - nie najlepiej i Niemcy - Holocaust. Życie straciło 75% Krymczaków. A jak wrócili sowieci, to wywieźli wielu Krymczaków do Azji. Część wyjechała do Izraela.
Dziś na okupowanym przez Rosję Krymie żyje już tylko ok. dwustu Krymczaków. Ich język, tatarski w głównym korpusie ale z wieloma naleciałościami np. z hebrajskiego, jest krytycznie zagrożony wymarciem. W obecnym konflikcie zachowują raczej neutralność - dosyć wycierpieli pod butem nazistów i sowietów.