Jak wyglądał pogrzeb u Słowian? Opis arabskiego podróżnika i obraz Siemiradzkiego

Dawni Słowianie wiedzieli co to melanż. A nie ma lepszej okazji do hucznego świętowania niż... pogrzeb. ☠🎉🍻

Trzeba przecież przebłagać duchy zmarłych i pomóc im odejść w zaświaty. Dwoistość natury metafizycznych stworzeń zawsze stwarza niebezpieczeństwo - Słowianie wierzyli, że duchy i demony bywają pomocne, ale mogą też bardzo zaszkodzić żywym. Stąd np. tryzny, czyli specyficzne uczty za zmarłych połączone z igrzyskami - biegami, zapasami.

Niestety nie mamy wiele informacji o szczegółach tych obrzędów. Słowianie przekazywali swoje tradycje ustnie, a misjonarze rzadko byli zainteresowani ich zapisaniem zanim je wymazali z historii.

Ale przecież nie tylko chrześcijańscy misjonarze mieli kontakt z religią Słowian.

Arabski podróżnik Ahmad ibn Fadlan

Jest ciepły dzień w Bagdadzie w 921 roku (zakładam, że wszystkie dni w Bagdadzie są co najmniej ciepłe). Ahmad ibn Fadlan wyrusza z niego na północny wschód, by po okrążeniu Morza Kaspijskiego dostać się z poselstwem do Bułgarów Wołżańskich. Tam trafia na Rusów i rejestruje w dzienniku unikalny opis ich zwyczajów pogrzebowych.

Pokrótce - majątek zmarłego dzielony na trzy (dla rodziny, na szaty, na alkohol), chlanie, spalenie ciała na łodzi, zabicie kupy zwierząt i jego niewolnicy. A, i wcześniej każdy tę dziewczynę posiadł.

Tylko czy to norma dla Słowian? Nie. Po pierwsze, nie możemy być pewni, że to byli typowi Słowianie, ówcześni kronikarze nie byli etnografami i wiele rzeczy u Fadlana się nie zgadza lub brzmi jak uprzedzenia. Mógł być to też obrzęd powstały z wymieszania kultury Słowian i Skandynawów. Wiemy przecież, że wikingowie okupowali elitarną warstwę społeczną nad Dnieprem (i w okolicach) gdzie przez lata słowiańszczeli. Po drugie, to był ceremoniał dla osoby bogatej i ważnej, więc taki pogrzeb różni się od pogrzebu kogoś z "plebsu".

Obraz Henryka Siemiradzkiego "Pogrzeb Rusa w Bułgarze"

W 1883 r. dla Muzeum Historycznego w Moskwie "Pogrzeb Rusa w Bułgarze" (albo "Pogrzeb wodza Rusów") - swoje przedstawienie sceny z opisu Fadlana - namalował Henryk Siemiradzki (na pewno znacie z podręczników do języka polskiego jego obraz "Dirce chrześcijańska" - to jak z "Quo vadis", z Neronem stojącym nad powalonym bykiem z nagą dziewczyna na grzbiecie; w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie).

W prawym górnym rogu jest główny "bohater" tej opowieści. Przed nim nieszczęsna dziewczyna, która zostanie zaraz zamordowana przez uduszenie (już czeka chłopak z liną) i podcięcie gardła (już czeka wiedźma z nożem). W lewym dolnym rogu stoi krewny wodza z pochodnią gotową do podpalenia stosu.

Siemiradzki od siebie dodał dwie rzeczy - ślepca grającego na instrumencie (kobza?, gęśle?) oraz płaczki. Co jest absurdem, bo to przecież było wydarzenie radosne i ekstatyczne.

PS Jeśli interesują cię obrzędy pogrzebowe, to na pewno zainteresuje cię ten tekst o przedwojennym pogrzebie ateisty.